Bouwen aan een veiligheidscultuur
De bouw is traditioneel een sector waarin relatief veel ongevallen voorkomen. Met een gemiddelde van 133 slachtoffers van ‘ernstige ongevallen’ per 100.000 banen lijkt er nog flink wat winst te behalen op de bouwplaats. Helemaal daar er elk jaar ook enkele dodelijke slachtoffers te betreuren zijn. Toch zijn er de afgelopen jaren al heel wat initiatieven ontplooid om deze situatie te verbeteren. Met de bewustwording lijkt het dus de goede kant op te gaan, nu de cijfers nog. Het ultieme doel: het aantal doden in de bouw naar nul te brengen.
Welke ongevallen tellen?
Hoeveel doden en gewonden er jaarlijks in Nederland in de bouw vallen, is discutabel. De officiële cijfers komen van de Nederlandse Arbeidsinspectie (voorheen Inspectie SZW) en die houdt daarbij strakke criteria aan; alleen slachtoffers die al werkend voor een werkgever gewond raken, worden meegerekend. Een voorbijganger die bij het passeren van een bouw een hamer op zijn hoofd krijgt dus niet. Maar ook Zzp’ers kunnen buiten de cijfers vallen, net als een koerier die gewond raakt op een bouw in de sector transport wordt meegerekend. Zo komen er jaarlijks nog wel wat ongevallen voor op bouwplaatsen die nooit in de officiële cijfers worden meegenomen.
Gegoochel met cijfers
En dan kan het ook nog zijn dat een onderzoek niet binnen hetzelfde kalenderjaar wordt afgerond. Ook dat gegeven maakt het lastiger om verregaande conclusies aan de beschikbare cijfers te verbinden. In 2020 leek de bouw met 13 doden eindelijk een stuk lager te scoren dan de voorgaande jaren (20, 20 en 18 sterfgevallen), tot dit getal later werd bijgesteld naar 19; weg positieve trend. Met die kennis in het achterhoofd lijkt het ook wat voorbarig om verregaande conclusies te trekken uit het laatst bekend gemaakte sterftecijfer uit 2021. Dat werd door Nederlandse Arbeidsinspectie op ‘slechts’ 6 bepaald.
Gezamenlijk doel
Terwijl de branche erg toe is aan positief nieuws. De afgelopen jaren werden er immers veel initiatieven genomen om de veiligheid op bouwplaatsen te vergroten. Niet in de laatste plaats door partijen uit de sector zelf. Voor de verandering hebben overheid, vakbonden en werkgevers een gemeenschappelijk doel: het gezond houden van de werknemers. Alle partijen hebben op hun eigen manier campagne gevoerd voor het terugdringen van gevaar op de bouwplaats en het promoten van persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM’s).
Nederlandse Arbeidsinspectie
Namens de overheid is het Ministerie van Sociale Zaken en Welzijn druk met het veiliger maken van bouwplaatsen. Vooral met het verstrekken van informatie, maar de Nederlandse Arbeidsinspectie voert ook inspecties en onderzoeken uit. Die inspecties zijn preventief bij branches waar grote risico’s voorkomen, waaronder dus zeker ook de bouw. De onderzoeken worden uitgevoerd naar aanleiding van klachten of ongevallen. In het geval van mistanden kunnen boetes worden uitgedeeld, het werk worden stil gelegd of zelfs een proces verbaal worden opgemaakt.
Volandis
Het kenniscentrum Volandis werd in 2016 opgericht door CAO-partners uit bouw- en infrasector. Vakbonden als CNV en FNV sloegen de handen ineen met ondernemersorganisaties als Bouwend Nederland. Waar deze partijen aan menig onderhandelingstafel nog lijnrecht tegenover elkaar stonden, waren ze het op het gebied van veiligheid nu eens roerend eens. Die moest echt verbeterd worden. Sindsdien geeft deze non-profitorganisatie advies op het gebied van veiligheid. Dit gebeurt onder meer via de A-bladen, waarin een werkgever makkelijk kan zien aan welke wettelijke verplichtingen hij moet voldoen op het gebied van bijvoorbeeld trappen en ladders of de blootstelling aan houtstof.
VIA en Veiligheidsladder
Meest opvallend is dat partijen uit de bouw- en infrabranche zich niet passief opstellen, maar actief proberen hun sector veiliger te maken. Al in 2014 stelden enkele grote bouwondernemingen en -opdrachtgevers de Governance Code Veiliheid Bouw (GCVB) op. Het grote doel: de veiligheidscultuur verbeteren. Sinds 1 januari 2022 hebben opdrachtgevers die de GCVB hebben ondertekend zichzelf verplicht om veiligheidsbewustzijn op te nemen in contracten en aanbestedingen middels de VIA (Veiligheid in Aanbesteding). Alle betrokken (onder)aannemers zijn beoordeeld via de veiligheidsladder, een instrument dat bewustzijn, houding en gedrag ten opzichte van veiligheid meet bij bedrijven. Door dit stukje zelfregulering worden bedrijven, klein en groot, min of meer door de markt verplicht om zo veilig mogelijk te werken.
Cultuuromslag
Aan initiatieven dus geen gebrek om de Nederlandse bouw veiliger te maken. De tijden dat bouwvakkers vrolijk zonder helm rondliepen, lijkt ook wel definitief voorbij. Ook gezichts- en gehoorbescherming zijn inmiddels niet meer weg te denken van de moderne bouwplaats, net als veel andere PBM’s. De cultuuromslag lijkt dus echt te zijn gemaakt. De komende jaren moet ook uit de cijfers blijken dat dit is gelukt.
